Μουσείο, Αρχαιολογικό Μεσσήνης

Το μικρό αυτό μουσείο, που στεγάζει μέρος των ευρημάτων της αρχαίας Μεσσήνης, χτίστηκε μεταξύ του 1968 και του 1972 στο χωριό Μαυρομμάτι, που βρίσκεται πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Στο αρχικό λιτό κτίριο έγιναν εκτεταμένες επισκευές κατά τη δεκαετία του 1990, οι οποίες κρίθηκαν αναγκαίες για την επανέκθεση των σημαντικότερων ευρημάτων μιας ανασκαφής που κάθε χρόνο φέρνει στο φως καινούργια αντικείμενα. Πρόκειται για την τρίτη κατά σειρά ανασκαφή, που ξεκίνησε το 1987 από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, υπό την εποπτεία του αρχαιολόγου Πέτρου Θέμελη. Έχουν προηγηθεί οι ανασκαφές του 1895 από τον αρχαιολόγο και μετέπειτα πολιτικό Θεμιστοκλή Σοφούλη και του 1957 από τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο. Τα παλαιότερα ευρήματα της συλλογής του μουσείου μαρτυρούν ότι η πρώτη εγκατάσταση στη μετέπειτα περιτειχισμένη πόλη ανάγεται στην ύστερη νεολιθική περίοδο ή στην πρώιμη εποχή του χαλκού. Η πρώτη γραπτή αναφορά όμως για κατοίκηση της περιοχής γίνεται από τον Κορίνθιο ποιητή Εύμηλο (2ος αι. π.Χ.), που αναφέρει ο Παυσανίας, και αφορά το ιερό του Διός Ιθωμάτα. Η ίδρυση της αρχαίας πόλης στη σημερινή της θέση έγινε το 369 π.Χ., από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα, μετά τη νίκη του στα Λεύκτρα εναντίον των Σπαρτιατών, που μέχρι τότε κυριαρχούσαν στην περιοχή. Οι πρώτοι οικιστές της ήταν οι ίδιοι οι Μεσσήνιοι και οι απόγονοί τους που είχαν εγκατασταθεί στην Κάτω Ιταλία, στη Σικελία και στην πόλη Ευεσπερίδες της σημερινής Λιβύης μετά την εγκατάλειψη της πόλης τους το 421 π.Χ. Όταν ο διασημότερος περιηγητής της αρχαιότητας Παυσανίας περνάει από τη Μεσσήνη, γύρω στο 160 μ.Χ., θαυμάζει τα τείχη της πόλης και περιγράφει λεπτομερώς τα δημόσια κτίρια, με σημαντικότερο αυτών το Ασκληπιείο, που μαρτυρούν τη λαμπρή ιστορία της πόλης από την ίδρυσή της μέχρι την κατάκτηση από τους Ρωμαίους το 2ο αι. π.Χ. Ο περιορισμένος χώρος του μουσείου επιτρέπει την έκθεση ενός πολύ μικρού μέρους των καταγραφέντων κινητών ευρημάτων, που ξεπερνούν τα 10.000 και που μέχρι πριν από λίγα χρόνια φιλοξενούσε η γη της αρχαίας Μεσσήνης. Με την είσοδό σας στην πρώτη αίθουσα του μουσείου, θα αντικρίσετε τον ονομαζόμενο Ερμή της Μεσσήνης, ένα μαρμάρινο άγαλμα ύψους 2 μ., του 1ου αι. μ.Χ. Πρόκειται για αντίγραφο αγάλματος του 4ου αι. π.Χ., της σχολής του Πραξιτέλη, το οποίο μοιάζει με τον περίφημο Ερμή του Πραξιτέλη, που εκτίθεται στο Μουσείο της Ολυμπίας. Δίπλα στον Ερμή εκτίθεται το ακέφαλο άγαλμα ενός ιματιοφόρου της ίδιας περιόδου, το οποίο παριστάνει έναν άντρα που στηρίζεται σε μια δέσμη παπύρων, γεγονός που δηλώνει ότι πρόκειται για ρήτορα ή φιλόσοφο. Το ρωμαϊκό μαρμάρινο αντίγραφο ενός από τα διασημότερα αγάλματα της αρχαιότητας, που ήταν ο Δορυφόρος του Πολύκλειτου και το οποίο μπορείτε να δείτε στη συνέχεια, είναι ένα από τα καλύτερα που έχουν βρεθεί. Σημαντικό εύρημα θεωρείται και ο γυναικείος κορμός με την πλούσια πτυχολογία από τοπικό πωρόλιθο, που χρονολογείται από το 2ο αι. π.Χ. Στην ίδια αίθουσα μπορείτε να δείτε επίσης μια συλλογή από πήλινα ανάγλυφα πλακίδια και ειδώλια λατρευτικού χαρακτήρα, που χρονολογούνται από τον 7ο έως τον 4ο αι. π.Χ. Βρέθηκαν στο ιερό της Δήμητρας και των Διόσκουρων, ένα από τα αρχαιότερα ιερά που υπήρχαν στο χώρο όπου άρχισε να χτίζεται, το 369 π.Χ., η αρχαία Μεσσήνη σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα. Οι παραστάσεις των ανάγλυφων πλακιδίων καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας: ιππείς, πολεμιστές, σκηνές νεκρόδειπνου, ξαπλωμένες γυναικείες μορφές κ.ά. Από αυτά τα χιλιάδες αναθήματα ξεχωρίζει το ειδώλιο τριών γυναικείων μορφών, η μία από τις οποίες έχει τα χέρια στο κεφάλι, στη γνωστή στάση της θρηνωδού. Προτού περάσετε στη δεύτερη αίθουσα, δείτε το ακριβές γύψινο πρόπλασμα του Ασκληπιείου, που άρχισε να κατασκευάζεται το 215 π.Χ., για να αποτελέσει το κέντρο της νέας πόλης των Μεσσηνίων. Από το Ασκληπιείο σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια των στοών του και του δωρικού ναού που αυτές περιέκλειαν. Μέρος της φήμης του στην αρχαία Ελλάδα το Ασκληπιείο το οφείλει στο σπουδαίο Μεσσήνιο γλύπτη Δαμοφώντα, έναν από τους σημαντικότερους γλύπτες της ύστερης ελληνιστικής περιόδου, στον οποίο ανήκαν τα περισσότερα από τα αγάλματα που το κοσμούσαν. Στη δεύτερη αίθουσα, η οποία έχει διαμορφωθεί με τρόπο που να δίνεται η αίσθηση της περιήγησης στη δυτική πτέρυγα του Ασκληπιείου, μπορείτε να δείτε μερικά από αυτά τα αγάλματα του Δαμοφώντα, τα οποία εντυπωσίασαν τον Παυσανία. Ο περιηγητής αναφέρει ότι ο Δαμοφώντας επισκέφθηκε την Ολυμπία για να επισκευάσει το γνωστό σαν ένα από τα θαύματα του αρχαίου κόσμου χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία. Έργα του Δαμοφώντα είναι ο κορμός του Μαχάονος και του Ποδαλειρίου, το φθαρμένο κεφάλι από το άγαλμα του Θηβαίου Ηρακλή, και ο κορμός της καθισμένης μητέρας των θεών, Κυβέλης. Στην ίδια αίθουσα δείτε επίσης τα τρία αγάλματα ιερειών της Άρτεμης Ορθίας, του 2ου αι. π.Χ., τα πέντε αγάλματα κοριτσιών, τον κορμό ενός εφίππου, του 2ου αι. π.Χ., τα θραύσματα από τον κορμό αγάλματος της Άρτεμης και την ερμαϊκή στήλη με τη μορφή του Ηρακλή, που φέρει λεοντή στην κεφαλή. Στην τρίτη αίθουσα και στον εξώστη μπορείτε να δείτε άλλη μια σειρά αγαλμάτων, από τα οποία ξεχωρίζουν το λίθινο εκαταίο, με τρεις διαφορετικές απεικονίσεις της Άρτεμης γύρω από έναν κιονίσκο, και η ερμαϊκή στήλη με τη μορφή ενός παιδιού καλυμμένου με ιμάτιο. Στην ίδια αίθουσα βρίσκεται και το άγαλμα της Άρτεμης, το οποίο χρονολογείται από τη ρωμαϊκή εποχή. Στον εξώστη και στο αίθριο του μουσείου εκτίθενται, μεταξύ άλλων, ένα λιοντάρι από ασβεστόλιθο του 3ου αι. π.Χ., βάθρα από αγάλματα αθλητών, επιτύμβιες στήλες και ένας ενεπίγραφος κίονας με τα ψηφίσματα εφτά συνολικά ελληνικών πόλεων να αποδίδουν τιμές στο Δαμοφώντα. Για τη στέγαση των κινητών ευρημάτων των ανασκαφών στην αρχαία Μεσσήνη, που συνεχίζονται, έχει ήδη αποφασιστεί η ανέγερση ενός νέου μουσείου, στα πλαίσια της συνολικής ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου, που τα τελευταία χρόνια δέχεται όλο και περισσότερους επισκέπτες. Εξωτερική άποψη του κτιρίου που στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσήνης. Μερική άποψη της δεύτερης αίθουσας, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσήνης, με αγάλματα από το Ασκληπιείο της Μεσσήνης.